Stawka 0% VAT dla powodzian. W ostatnich dniach Minister Finansów wydał dwa rozporządzenia nowelizujące rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 2023 r. w sprawie obniżonych stawek podatku od towarów i usług rozporządzenie w sprawie (Dz.U. 2023, poz. 2670):
- rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 września 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obniżonych stawek podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024, poz. 1381) oraz
- rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 września 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obniżonych stawek podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024, poz. 1399).
Oba rozporządzenia nowelizujące (pisałem o nich w odrębnym tekście) dotyczą możliwości zastosowania stawki 0% VAT przy nieodpłatnych czynnościach realizowanych na rzecz osób i podmiotów dotkniętych katastrofalną powodzią .
Rozporządzenie z 17 września 2024 r. umożliwia stosowanie stawki 0% do nieodpłatnej dostawy towarów (o której mowa w art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy o VAT) oraz nieodpłatnego świadczenia usług (o którym mowa w art. 8 ust. 2 ustawy o VAT) realizowanych na rzecz powodzian za pośrednictwem:
1) organizacji pożytku publicznego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
2) jednostek samorządu terytorialnego;
3) podmiotów leczniczych w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2024 r. poz. 799);
4) Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych.
W tych sytuacjach warunkiem stosowania stawki 0% VAT będzie zawarcie pisemnej umowy między podatnikiem dokonującym nieodpłatnych czynności a ww. podmiotami, z której wynika, że dostarczane towary lub świadczone usługi będą wykorzystane na cele związane z pomocą poszkodowanym wskutek intensywnych opadów atmosferycznych lub powodzi.
Stawkę VAT w wysokości 0% można stosować od 12 września 2024 r. włącznie.
Z kolei rozporządzenie z 23 września 2024 r. umożliwia stosowanie stawki 0% do nieodpłatnej dostawy towarów, której przedmiotem są materiały budowlane, na rzecz:
1) osób fizycznych,
2) podmiotów prowadzących działalność edukacyjną, kulturalną, w zakresie ochrony zdrowia, opieki nad dziećmi, młodzieżą oraz osobami w podeszłym wieku, zbiorowego zakwaterowania uczniów i studentów, jak również jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz innych podmiotów prowadzących działalność w obszarze pomocy społecznej,
którzy posiadają prawo do dysponowania nieruchomością na cele budowlane, a nieruchomość ta jest położona na terenie gminy dotkniętej skutkami powodzi.
Warunkiem zastosowania stawki 0% jest zawarcia pisemnej umowy darowizny pomiędzy podatnikiem dokonującym dostawy, a ww. podmiotem oraz posiadanie przez podatnika urzędowego dokumentu potwierdzającego, dana osoba lub podmiot poniosła szkodę w tej nieruchomości.
Najczęściej spotykanym pytaniem związanym z możliwością zastosowania stawki 0% jest, to czy każdy nabyty przez podatnika podatku VAT towar (z zastrzeżeniem warunków wynikających z ww. rozporządzeń z 17 i 23 września 2024 r.) może być przekazany na rzecz powodzian ze stawką 0% VAT, a w konsekwencji, czy temu podatnikowi będzie przysługiwało pełne prawo do odliczenia VAT naliczonego.
Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy o VAT: przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się również przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa, w szczególności:
1) przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia,
2) wszelkie inne darowizny
– jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych.
Powyższa regulacja wskazuje na obowiązek opodatkowania towarów (stawką podstawową albo obniżoną) wówczas, gdy podatnikowi przysługiwało prawo do odliczenia VAT naliczonego.
Pomijam dodatkowe i niezbędne warunki odliczenia VAT naliczonego, tj. rejestracja podatnika, jako podatnika VAT czynnego, wykonywanie przez podatnika czynności opodatkowanych, lub dających prawo do odliczenia, brak przeciwwskazań do odliczenia VAT wynikających z przepisu art. 88 ustawy o VAT – ograniczającego możliwość odliczenia podatku.
Zakres odliczenia VAT naliczonego nie jest istotny (nie jest ważne jaką część podatku naliczonego podatnik może odliczyć). Nie ma również znaczenia to, czy podatnik taki podatek naliczony odliczył (można się spotkać z nieprawdziwym poglądem, że skoro – jako podatnik VAT czynny – nie odliczę VAT, to przekazanego nieodpłatnie towaru nie muszę opodatkować).
Istotne jest natomiast, że takie prawo do odliczenia VAT u podatnika istnieje i potencjalnie podatnik z niego może skorzystać lub już do odliczenia VAT doszło.
Prawo do odliczenia VAT istnieje jeżeli nabywane towary będą służyły podatnikowi do wykonywania czynności opodatkowanych – art. 86 ust. 1 ustawy o VAT, lub jeżeli nabywane towary dotyczą czynności realizowanych poza terytorium kraju, jeżeli kwoty podatku mogłyby być odliczone, gdyby czynności te były wykonywane na terytorium kraju, a podatnik posiada dokumenty, z których wynika związek odliczonego podatku z tymi czynnościami – art. 86 ust. 8 pkt 1 ustawy o VAT.
Jeżeli więc podatnik nabywa towary do działalności opodatkowanej, to prawo do odliczenia (co do zasady) istnieje, a skoro tak, to obliguje podatnika do opodatkowania podatkiem VAT według właściwej stawki również nieodpłatną dostawę towarów.
Pierwszym elementem, który powinien być analizowany, aby ustalić, czy nieodpłatna dostawa towarów jest opodatkowana (w tym stawką VAT w wysokości 0%) jest prawo do odliczenia VAT naliczonego. Jednak prawo to będzie istnieć jedynie wówczas, gdy nabywane towary będą służyły prowadzonej przez podatnika opodatkowanej działalności gospodarczej.
Stąd też, jeżeli podatnik nabył towary do działalności opodatkowanej (przy założeniu, że możliwe było odliczenie VAT przy ich nabyciu), to ich nieodpłatne przekazanie będzie opodatkowane. Jeżeli jednak podatnik nabywa towary, które chce przekazać nieodpłatnie, lecz ich przekazanie nie będzie wykazywało żadnego związku z działalnością gospodarczą, to wówczas podatnik nie będzie musiał (ani mógł) ich opodatkować, czego konsekwencją będzie brak prawa do odliczenia podatku naliczonego.
Przykładem związku zakupionych towarów i przekazanych nieodpłatnie z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą są towary reklamowe, jak koszulki, długopisy, breloczki, znaczki, przypinki, czapeczki najlepiej z firmowym logo. W przypadku takich towarów podatnik odlicza VAT naliczony i towary te przekazując nieodpłatnie opodatkowuje (oczywiście wyjątkiem są towary o jednostkowej wartości netto do 20 zł lub towary, których łączna wartość netto przekazana określonej osobie w ciągu roku nie przekracza 100 zł).
Innym przykładem takiego związku zakupów z działalnością gospodarczą są towary nabyte w celu ich sprzedaży (do działalności handlowej, np. sprzęt ogrodniczy – łopaty, szpadle, grabie szczotki) lub do celów bieżących (te same towary mogą służyć do sprzątania, czy utrzymywania w czystości nieruchomości podatnika, na której wykonuje działalność gospodarczą opodatkowaną). Przy ich nabyciu podatnik otrzymujący fakturę mógł odliczyć podatek naliczony. Stąd też ich przekazanie nieodpłatne np. na rzecz powodzian będzie opodatkowane stawką VAT w wysokości 0%, przy spełnieniu warunków o których mowa w rozporządzeniu z dnia 17 września 2024 r.
Natomiast, gdy podatnik nabywa towary, które nie mają mu służyć do działalności gospodarczej, a towary te podatnik chce przekazać (pośrednio lub bezpośrednio) na rzecz osób poszkodowanych w powodzi, to skoro nie służyły (i służyć nie będą) one do działalności gospodarczej, to podatnik ten nie będzie mógł odliczyć od nich VAT naliczonego.
Przykładem takiej sytuacji jest nabycie materiałów budowlanych przez firmę zajmującą się zbieraniem odpadów. Materiały te podatnik ten chciał przekazać nieodpłatnie na rzecz osób poszkodowanych w powodzi i, przy spełnieniu warunków wynikających z rozporządzenia z dnia 23 września 2024 r., opodatkować stawką 0% VAT. W konsekwencji podatnik chciałby odliczyć VAT naliczony od zakupu przekazanych nieodpłatnie materiałów budowlanych.
Takie postępowanie u tego podatnika byłoby nieprawidłowe. Podatnik ten nie będzie miał prawa do odliczenia VAT, a w konsekwencji darowizna materiałów budowlanych nie będzie opodatkowana podatkiem VAT, ani stawką 0%, ani też stawką 23%. Brak prawa do odliczenia podatku od nabytych materiałów budowlanych będzie spowodowana brakiem związku z działalnością gospodarczą podatnika, czego następstwem jest brak konieczności, a nawet możliwości ich opodatkowania podatkiem VAT.
Innymi słowy, jeżeli nabyte uprzednio towary nie miały być w jakimkolwiek stopniu wykorzystane do działalności gospodarczej podatnika, to ich następcze nieodpłatne przekazanie nie będzie skutkowało opodatkowaniem tych towarów na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy o VAT w związku faktem, że od tych towarów podatnikowi nie przysługiwało prawo do odliczenia -w całości lub w części – VAT naliczonego.
Tak więc jedynie towary uprzednio nabyte w celu ich wykorzystania do działalności gospodarczej, które zostały już użyte do działalności gospodarczej podatnika lub też jeszcze nie zostały wykorzystane do takiej działalności, od których podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego będą mogły być opodatkowane stawką 0% VAT na podstawie ww. rozporządzeń przy spełnieniu warunków określonych w tych rozporządzeniach.