Należyta staranność w transakcjach krajowych – aktualne orzecznictwo

Materiał roboczy z analizy aktualnego orzecznictwa NSA dotyczącego kwestii należytej staranności po stronie nabywcy w transakcjach krajowych.

W orzecznictwie NSA (1) wskazuje się, że określenie działań, jakich podjęcia w konkretnym przypadku można w sposób uzasadniony oczekiwać od podatnika, który zamierza skorzystać z prawa do odliczenia podatku VAT, w celu upewnienia się, że dokonywane przez niego transakcje nie wiążą się z popełnieniem przestępstwa przez podmiot działający na wcześniejszym etapie obrotu, zależy przede wszystkim od okoliczności rozpatrywanego przypadku.

Można na podstawie zbadanego orzecznictwa wskazać okoliczności wskazujące na zasadność starannej weryfikacji kontrahentów przez nabywców takie jak:

• powszechna wiedza o nadużyciach w danej branży, np. obrocie paliwem (2);
• podjęcie współpracy gospodarczej z nowopowstałym podmiotem (3);
• nietypowe formy zapłaty za transakcje -np. cesjami wierzytelności (4);
• udzielenie rabatu przez dostawcę w przypadku płatności gotówką (5);
• przekazywanie przez kontrahenta faktur przez osoby trzecie (6);
• krótki termin na dokonanie płatności;
• cena towaru znacznie niższa od rynkowej (7);
• otrzymanie faktur od tego samego kontrahenta w wielu różnych wersjach graficznych (8);
• nietypowe miejsca przekazania towarów (9) (np. na trasie);
• warunki transakcji wykluczające skuteczną reklamację zakupionego towaru, np. brak podania numeru IMEI na fakturze dot. telefonów komórkowych (10);
• anonimowość dostawców (11) – brak podania nazw firm, znane są tylko numery boksów (sprawa dot. Wólki Kosowskiej).

Odnośnie warunków transakcji, które uznawana za wskazujące na niższe ryzyko udziału w transakcji związanej z popełnieniem przestępstwa przez podmiot działający na wcześniejszym etapie obrotu, można wskazać osobiste dostarczenie towaru przez kontrahenta. (12)

Na podstawie dotychczasowego orzecznictwa NSA można wskazać przykładowe czynności jakie może podjąć nabywca w celu zachowania należytej staranności:

• uzyskanie dokumentów rejestracyjnych (odpisów z KRS) kontrahentów (13);
• uzyskanie od kontrahenta kopii deklaracji podatkowych (14);
• płatność na rachunek bankowy (15);
• pozyskania informacji o statusie podatnika na podstawie art. 96 ust. 13 ustawy o VAT (16);
• zweryfikowanie źródła dostaw towarów (17);
• sprawdzenie miejsca gdzie ma siedzibę kontrahent (18);
• w przypadku stali – ważenie towaru, uzyskanie atestu, wystawienie faktur oraz faktur korygujących w przypadku niezgodności wagowych i stosowne dokonywanie korekty rozliczeń (19);
• w przypadku odpadów – weryfikacja czy kontrahent posiada wymagane zezwolenie na
• przewóz odpadów (20).

W przypadku transakcji dot. paliw można wyróżnić następujące działania uznawane w orzecznictwie NSA za czynności potwierdzające dochowanie należytej staranności przez nabywcę:

• uzyskanie od sprzedawcy koncesji na handel paliwem lub przy jej braku potwierdzenie złożenia wniosku o udzielenie takiej koncesji (22), a dodatkowo weryfikacja tych danych z informacjami zamieszczonymi na stronie internetowej Urzędu Regulacji Energetyki(22),
• zbadanie jakości paliwa przy zakupie, w szczególności czy rodzaj paliwa wskazany na fakturze odpowiada rodzajowi faktycznie dostarczonemu(23);
• weryfikacja źródła pochodzenia paliwa(24);
• sprawdzenie czy kontrahent posiada doświadczenie na rynku, sprzęt oraz dysponuje flotą samochodów przystosowaną do transportu paliw(25).

Zastrzec należy, że o tym czy w danych okolicznościach podjęcie powyższych działań (np. zapłata na rachunek bankowy) zostało uznane za wystarczające zależy od konkretnego przypadku. Powyższa lista też nie powinna być uznawana za enumeratywną.

W orzecznictwie NSA wskazuje się na zachowania nabywców, które w danych dla sprawy okolicznościach mogą wskazywać na brak zachowania należytej staranności:

1. • płatność gotówką bez weryfikacji osób dostarczających towar(26);
   • brak posiadania wiedzy o osobach dostarczających towar(27);
   • brak posiadania dokumentów potwierdzających płatność(28);
   • brak sprawdzenia danych (w tym umocowania) osób podających się za przedstawiciela kontrahenta(29);
   • brak zawarcia umowy pisemnej w obrocie profesjonalnym(30);
   • brak bezpośredniego kontaktu z kontrahentem(31);
   • w przypadku robót budowlanych określenie zakresu prac wyłącznie ustnie(32);
   • w przypadku paliw brak sprawdzenia posiadania przez kontrahenta koncesji na handel paliwem, jak również brak zbadania jakości paliwa wbrew ustawowym obowiązkom.

źródło: www.mf.gov.pl

(1) Wyrok NSA z dnia 23.03.2016 r. sygn. akt I FSK 2033/14.

(2)  Wyroki NSA z dnia: 30.09.2016 r. sygn. akt I FSK 280/15; 13.04. 2016 r. sygn. akt I FSK 1810/14.

(3)  Wyroki NSA z dnia: 14.12.2016 r. sygn. akt I FSK 381/15; 21.07.2016 r. sygn. akt I FSK 228/15.

(4)  Wyrok NSA z dnia 15.03.2017 r. sygn. akt I FSK 1103/15.

(5)  Wyrok NSA z dnia 18.01.2017 r. sygn. akt I FSK 959/15.

(6)  Wyrok NSA z dnia 05.01.2017 r. sygn. akt I FSK 1015/15.

(7)  Wyroki NSA z dnia: 05.01.2017 r. sygn. akt I FSK 1015/15; 24.11.2016 r. sygn. akt I FSK 1523116. 22.11.2016 r. sygn. akt I FSK 542/15.

(8)  Wyrok NSA z dnia 02.06.2016 r. sygn. akt I FSK 1927/14. 9 Wyrok NSA z dnia 02.03.2017 r. sygn. akt I FSK 960/15.

(9) Wyrok NSA z dnia 02.03.2017 r. sygn. akt I FSK 960/15.

(10)  Wyrok NSA z dnia 02.03.2017 r. sygn. akt I FSK 960/15.

(11)  Wyrok NSA z dnia 09.03.2017 r. sygn. akt I FSK 1483/15.

(12)  Wyrok NSA z dnia 25.01. 2017 r. sygn. akt I FSK 818/15.

(13)  Wyrok NSA z dnia 21.02.2017 r. sygn. akt I FSK 1679/16.

(14)  Wyrok NSA z dnia 21.02.2017 r. sygn. akt I FSK 1679/16.

(15)  Wyroki NSA z dnia: 25.01.2017 r. sygn. akt I FSK 818/15; 23.12.2016 r. sygn. akt I FSK 522/15.

(16)  Wyroki NSA z dnia: 14.12.2016 r. sygn. akt I FSK 546/15; 14.12.2016 r. sygn. akt I FSK 381115.

(17)  Wyrok NSA z dnia 02.03.2017 r. sygn. akt I FSK 960/15.

(18)  Wyroki NSA z dnia: 25.10. 2016 r. sygn. akt I FSK 279/15; 20.12.2016 r. sygn. akt I FSK 1658/16; 20.12.2016 r. sygn. akt I FSK 1658/16; 08.06.2016 r. sygn. akt I FSK 2080/14; 30.03.2016 r. sygn. akt I FSK 1772/14.

(19)  Wyrok NSA z dnia 23.12.2016 r. sygn. akt I FSK 522/15.

(20)  Wyrok NSA z dnia 22.01.2016 r. sygn. akt I FSK 1490/14.

(21) Wyroki NSA z dnia: 19.10.2016 r. sygn. akt I FSK 299/15; 19.10.2016 r. sygn. akt I FSK 299/15.

(22) Wyrok NSA z dnia 10.06.2016 r. sygn. akt I FSK 105/15.

(23) Wyroki NSA z dnia: 11.03.2016 r. sygn. akt I FSK 13/15; 19.10.2016 r. sygn. akt I FSK 368/15.

(24) Wyroki NSA z dnia: 25.10.2016 r. sygn. akt I FSK 279/15; 19.10.2016 r. sygn. akt I FSK 368/15.

(25) Wyrok NSA z dnia 21.03.2016 r. sygn. akt I FSK 1806/14.

(26) Wyrok NSA z dnia 15.03.2017 r. sygn. akt I FSK 1103/15.

(27) Wyroki NSA z dnia: 27.01.2017 r. sygn. akt I FSK 858/15; 21.03.2016 r. sygn. akt I FSK 1806/14.

(28) Wyroki NSA z dnia: 22.11.2016 r. sygn. akt I FSK 542115 18.01.2017 r. sygn. akt I FSK 691/15.

(29) Wyroki NSA z dnia: 24.02.2017 r. sygn. akt I FSK 905/15; 14.06.2016 r. sygn. akt I FSK 1634/14.

(30) Wyroki NSA z dnia: 02.03.2017 r. sygn. akt I FSK 960/15; 24.02.2017 r. sygn. akt I FSK 905/15.

(31) Wyroki NSA z dnia: 13.09.2016 r. sygn. akt I FSK 286/15; 27.04.2016 r. sygn. akt I FSK 1343/14.

(32) Wyrok NSA z dnia: 05.01.2017 r. sygn. akt I FSK 1015/15.