Mechanizm podzielonej płatności został wprowadzony do ustawy o VAT od 1 lipca 2018 r. Podstawą do jego wprowadzenia stała się ustawa o zmianie ustawy o podatku VAT oraz niektórych innych ustaw z dnia 15 grudnia 2017 r. (Dz.U. 2018, poz. 62). W początkowym okresie mechanizm podzielonej płatności (ang.: split payment) był wyłącznie fakultatywny, a o jego stosowaniu decydował wyłącznie nabywca.
Obowiązkowe stosowanie mechanizmu podzielonej płatności zostało wprowadzone od 1 listopada 2019 r. ustawą z dnia 9 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2019, poz. 1751). Obowiązkowy mechanizm podzielonej płatności dotyczy wyłącznie płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza kwotę 15 000 zł – art. 108a ust. 1a ustawy o VAT.
Należy jednak wskazać, że wprowadzenie obowiązkowego stosowania mechanizmu podzielonej płatności gdzie kwota podatku VAT jest wpłacana na odrębny rachunek VAT (do środków na tym rachunku sprzedawca nie ma nieograniczonego dostępu) otwierany do rachunku rozliczeniowego, jako odstępstwo od zasad podatku VAT wynikających z przepisów dyrektywy 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej wymagało zgody Rady Unii Europejskiej.
Taka zgoda na wniosek polskiego rządu z dnia 15 maja 2018 r. o upoważnienie do wprowadzenia szczególnego środka stanowiącego odstępstwo od art. 226 dyrektywy VAT w celu zastosowania mechanizmu podzielonej płatności została udzielona na podstawie decyzji wykonawczej Rady (UE) 2019/310 z dnia 18 lutego 2019 r. w sprawie upoważnienia Polski do wprowadzenia szczególnego środka stanowiącego odstępstwo od art. 226 dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U.UE.L.2019.51.19). Na jej podstawie obowiązkowy mechanizm podzielonej płatności w odniesieniu do towarów i usług wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT mógł być stosowany do 28 lutego 2022 r.
Stosowanie obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności zostało przedłużone do 28 lutego 2025 r. na podstawie decyzji wykonawczej Rady (UE) 2022/559 z dnia 5 kwietnia 2022 r. w sprawie zmiany decyzji wykonawczej (UE) 2019/310 w odniesieniu do przyznanego Polsce zezwolenia na dalsze stosowanie szczególnego środka stanowiącego odstępstwo od art. 226 dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U.UE.L.2022.108.51).
Ponieważ Polska ponownie wystąpiła w 2024 r. z wnioskami o przedłużenie stosowania obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności Rada Unii Europejskiej wydała z dniu 18 lutego 2025 r. decyzję wykonawczą 2025/373 w sprawie zmiany decyzji wykonawczej (UE) 2019/310 w odniesieniu do przyznanego Polsce upoważnienia do dalszego stosowania szczególnego środka stanowiącego odstępstwo od art. 226 dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U.UE.L.2025.373).
Decyzja ta upoważnia Polskę do stosowania przez podatników obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności w odniesieniu do towarów i usług wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT do 29 lutego 2028 r.
Do decyzji z dnia 18 lutego 2025 r. dołączono załącznik obejmujący wykaz dostaw towarów i usług objętych obowiązkowym stosowaniem mechanizmu podzielonej płatności. Załącznik ten istotnie różni się od załącznika do poprzednich decyzji z 2019 i z 2022 roku.
W świetle motywu nr 4 preambuły do decyzji 2025/373 obowiązkowe stosowanie mechanizmu podzielonej płatności ma zastosowanie do towarów i usług wyszczególnionych w załączniku do decyzji wykonawczej (UE) 2019/310 zgodnie z Polską Klasyfikacją Wyrobów i Usług. Z dalszej części tego motywu wynika, że obecnie Polska do identyfikacji towarów i usług z załącznika nr 15 do ustawy o VAT stosuje Polską Klasyfikację Wyrobów i Usług, która ma być zastąpiona systemem klasyfikacji Nomenklatury scalonej określonej w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2658/87.
W celu uniknięcia konieczności zmiany upoważnienia do stosowania odstępstwa od art. 226 dyrektywy 2006/112/WE, wykaz towarów i usług w załączniku do decyzji wykonawczej (UE) 2019/310 został zastąpiony uproszczonym wykazem kategorii towarów i usług w decyzji 2025/373.
W tym samym motywie preambuły do decyzji wskazano, że Polska potwierdziła, że zastąpienie wykazu nie spowoduje rozszerzenia zakresu obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności.
Powyższe oznacza, że do towarów wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT nie będzie stosowana Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług, lecz Nomenklatura Scalona, gdyż w celu identyfikacji towarów dla celów VAT (poza obecnym załącznikiem nr 15 do ustawy) nie stosuje się PKWiU, lecz CN albo klasyfikację PKOB.
Jednakże aby dokonać zmiany w załączniku nr 15 do ustawy o VAT polegającej na zastąpieniu dla towarów klasyfikacji PKWiU na klasyfikację CN konieczna jest zmiana do ustawy o VAT. Obecnie nie jest jeszcze dostępny projekt ustawy o zmianie ustawy o VAT zmieniający w załączniku nr 15 klasyfikację PKWiU na klasyfikację CN.
Wynika z powyższego, że do momentu zmiany ustawy o VAT w ww. zakresie dla celów identyfikacji towarów z tego załącznika stosować należy klasyfikację PKWiU.
Niezależnie od powyższego nie jest jasne dlaczego w załączniku do decyzji z dnia 18 lutego 2025 r. nie wskazano pełnego katalogu usług (podano jedynie uproszczony wykaz usług) z podanymi kodami PKWiU skoro dla usług klasyfikowanych wg PKWiU polski ustawodawca nie przewiduje zmiany sposobu klasyfikacji, gdyż zmiana klasyfikacji dotyczyć ma wyłącznie towarów.
Może to sugerować, że również w odniesieniu do usług Ministerstwo Finansów planuje jakieś zmiany. Jednak jak wynika z motywu nr 4 preambuły ww. decyzji „Polska potwierdziła, że zastąpienie wykazu nie rozszerzy zakresu stosowania szczególnego środka.”. Należy więc przypuszczać, że ewentualne przyszłe zmiany klasyfikacji towarów i ewentualnie usług w załączniku nr 15 do ustawy o VAT nie spowodują rozszerzenia zakresu stosowania obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności.
Niemniej jednak na etapie wprowadzania zmian w ustawie o VAT w odniesieniu do tego załącznika do ustawy konieczne będzie dokładne monitorowanie towarów i usług tam wskazanych, aby nie okazało się, że mimo wszystko zakres towarów i usług objętych obowiązkowym mechanizmem podzielonej płatności został „przypadkowo” rozszerzony.